İnsanlığın beşiği Afrika’da şamanik uygulamaların birçok formuna denk gelebilirsiniz. Afrika’nın merkezinde Dogon(Mali) büyücüleri (hem erkek, hem kadın) "Ama" adında bir baş tanrıça ile iletişime geçerek şifa ve kehanet uygulamalarında bulunurlar. Afrika’nın bazı bölgelerinde geleneksel şifacılar çoğu kez "juju" uygulayanları "cadı doktorlar" gibi aşağılayıcı tabirlerle anılır.
Öncelikle Güney Afrika’ya dağılan SAN ve BUSHMAN’ ların atalarının şamanizme benzer uygulamaları vardır. Doğu’da FREE STATE ve LESOTO bölgesinde başlangıçta SOTHO kabileleri ile birlikte olduklarını biliyoruz. Yerel folklorda onların mağaralarda yaşadıkları, mağara duvarlarına transa geçerek resimler çizdikleri ve aynı zamanda iyi yağmur çağırıcılar olarak ünlendikleri anlatılmaktadır.
ZULU SANGOMALARI (Şaman), PORDO şamanları ve KALAHARI SAN. Güney Afrika’nın halkı animisttir. Hayvanları kişileştirirler ve onların insan üstü güçlerine inanırlar. Vudu(Ruh) şifacılarına göre (Houngan-Erkeği veya Mambo-Kadını), bireysel hastalıklar veya sosyal hastalıklar uyum eksikliği sonucu ortaya çıkar ya da manevi müdahalelerle insanın içine girmiş yabancı enerjiler olarak algılanır ya da belirli travmatik olaylar ve kasıtlı eylemler sonucu hastalık yaratılmış, ciddi bir güç kaybı ve hastalık oluşmuştur (zombiler). Onlar ruhları güçlendirmek ve yatıştırmak için kurbanı kullanırlar veya mısır unu, yumurta, rom, su ve ayrıca Iboga kökü kullanırlar.
Güney Afrika Sangomanları
Güney Afrika’da Zulu, Swazi, Xhosa ve Ndebele geleneklerinde Sangomanlar geleneksel şifacılardır. Onlar yaşamı korumak için, atalarının öte dünya rehberliğiyle, sembolik formda bir şifa ve bütünsel bir şifa uygular. Diğer ruh alemindeki ataları hastalığı iyileştirmek, sosyal uyumsuzluğu düzeltmek ve ruhsal zorlukları iyileştirmek için tavsiyelerde bulunur. Sangomanların toplumda birçok farklı sosyal ve politik rolü vardır: Kehanet, şifa vermek, ritüelleri yönetmek, kayıpları bulmak, koruyucu savaşçılar, cadılarla mücadele, kozmolojiyi öyküleme, geleneklerin mitlerle birleştirilmesi. Onlar toplumlarında son derece sayılırlar.
Sangomalar cadıların hastalıklara neden olduğunu, kirliliğin (saf olmayan nesnelerin ve oluşumların teması ile) veya atalara kişinin tarafından ya da ihmal yoluyla saygısızlık yapıldığında olumsuzlukların olabileceğini belirtir. Yaşam ile ölüm arasındaki harmoni için, sorunsuz bir hayat için, atalara ritüel ve hayvanları kurban yoluyla saygı gösterilmesi gerekir. Bir Sangoma, sık sık baş ağrısı, inatçı bir mide ağrısı, omuz ve boyun şikayetleri, genellikle psikoz içinbir inisiyasyonla hastalıkları iyileştirmeye çağrılır. Twasa(Sangoma stajeri) olabilmek, atalara tevazuyu içeren, tütsüleme yoluyla saflaştırma, kurban hayvanlarının kanınla yıkama, Muli kullanımı, Manevi öneme sahip ilaçlar dahil özel bir eğitim dönemi içermektir. Twasa töreni sonunda bir keçi ataları çağırmak ve yatıştırmak için kurban edilir. Sangomalar ritüelde derinleşir, onlar atalarının bulunduğu kutsal bir şifa kulübesi ve Ndumba’da çalışır. Her ata ile buluşmak için özel renkli elbiseler giyerler ve kurban edilen keçinin safra kesesini ritüelle saçlarına takarlar. Imphempo denilen bir bitkiyi yakarak dans ederler, ilahiler okurlar, davul çalarak atalarını çağırırlar.
Sangomalar üç yolla hastaları için atalarından tavsiye rehberliğine ulaşırlar: Bir atanın sahiplenmesi veya kanalize olarak, kemikleri atarak ve sözlü rüyalarla. Sahiplenme durumunda, Sangoma davullar çalarak, dans ederek, ilahiler okuyarak, transa geçer ve egosunun dışarıda kalmasını sağlar. Doğrudan hasta ile iletişim kurar; onun sorunları hakkında özet bilgiler alır. Bu çok garip olabilir, çünkü konuştuğu dil atasının dili ile aynı olmayabilir ve yeteneği ötesinde danslar sergileyebilir. Kemikler yoluyla ataların tavsiyesine erişme alternatif yorucu bir yöntemdir. Sangoma, küçük kemiklerden ve diğer küçük tohum, kabuk gibi nesnelerden ( insan hayatının belirli bir önemine sahip) bir koleksiyona sahiptir. Örneğin, bir sırtlan kemiği hırsızı bulmaya yarar, çalıntı nesneler hakkında bilgi verir.
Sangoma ve hasta kemikleri atarak konuşurlar fakat atalar nasıl yalan attıklarını kontrol eder, sonrasında Sangoma hastasının yaşama ilişkin bu metaforunu yorumlar. Aynı şekilde, Sangoma kendisinin ya da hastasının rüyalarındaki metaforu da yorumlar. Sangomalar hastalarına Muti verir. Muti, maneviyatla aşılanmış, güçlü bir sembolizmi olan, bitki ve hayvan kökenli ilaçlardır. Örneğin, aslan yağı cesareti teşvik eder. Fiziksel ve ruhsal hastalıkları, sosyal uyumsuzluk ve manevi zorlukları, sevgi-şans için iksirleri içeren ilaçlar da vardır. Muti, içilebilir, yıkanmada kullanılabilir, yanında taşınabilir, koklanabilir veya vücuda krem şeklinde sürülebilir şekillerde olabilir. En ünlü ve saygın Sangomalardan biri Zulu şaman olarak bilinen Vusamazulu Credo Mutwa’dır.
Orta Batı Afrika’dan Bwiti
Bwiti, Gabon ormanlarında yaşayan Babongo ve Mitsogo halkı (3 resmi dinden biridir),Gabon’daki Fang halkı tarafından uygulanan bir Orta Batı Afrika dinidir. Modern Bwiti bağdaştırıcı, birleşik Animizm, ataya ibadet ve Hristiyanlığı birleştiren bir inanç sistemidir Bwiti törenleri, Nganga diye adlandırılan, geleneksel şifa yöntemleri hakkında geniş bilgiye sahip ruhani bir lider tarafından uygulanır. Bwiti inisiyasyon töreninde dine üye olmak isteyen erkekler ilk kez kulübeye girer ve Iboga alarak dine üye olur. Atalarına saygı göstermek için yılın farklı zamanlarında birçok törenleri vardır. Özel törenleri hastaları iyileştirmek ve zararlı ruhları kovmak için tutulabilir. Eskiden Bwiti kadınlar yokken, günümüzde modern şapellerde hem erkek hem kadın vardır.
Yoruba Şamanizmi
Yoruba, Batı Afrika genelinde, 30 milyon kişi ile Afrika’nın en büyük halklarından biridir. Yoruba tıbbı, Orisha tabanlı, Afrika’da birçok kabile tarafından da kullanılmaktadır. Afrika’daki bitkisel tedavi kıta üzerinde Yorubik veya Orisha ilaçları diye anılır. Bu tıp bir dini metin olan "Ifa Corpus" ile başlamıştır. Geleneğe göre "Ifa Corpus" , mistik peygamber "Orunmilla" tarafından 4000 yıl önce Yorubalanda’de antik şehir Ilelfe’de yazılmıştır. Amerikan kölelerin ilk dalgası Amerika’ya geldiğinde Karayip ve Güney Amerika’da Yorubik şifa tekniklerini geçmişlerinin göstergesi olarak kullandıklarını biliyoruz. Orunmilla insanlarına kehaneti, duayı, dansı, sembolik hareketleri , kişisel ve toplumsal yükselişi insanlara öğretti.
Ayrıca manevi banyoları, meditasyonu, bitkisel ilaçları tavsiye etti. Ifa Corpus , ilahi herbalojinin temeli olarak kabul edilir. Ad Buckley’e göre, Yoruba tıbbı, Avrupa tıbbına benzerlik gösterir. Gözle görünmeyen "mikroplar" veya "böcekler"(kakoro) ve ayrıca "kurtlar"(aron) vücutta yerleşen canlılar olarak adlandırılır. Ancak Yorubalara göre insan vücudunda bu mikrop ve solucanlar sağlıklı vücutta sindirimi, doğurganlığı arttırıcı yardımcı faaliyetleri olsa da vücutta yeterince güçlendiklerinde acı bitkiler sürülerek kontrol altına alınmaları gerekir. Yoruba tıbbının homeopatik ilaçları patolojik belirtileri ve tıbbi içerikleri bakımından oldukça farklıdır. Aksine genel Avrupa tıbbına benzer bir şekilde, bir hastalığa neden olan ajanları yok edilmeye çalışılır. Kökleri Mısır’a dayandığından Afrika bitkisel tedavisinin büyü ile ilişkisi kaçınılmazdır.
Tılsımların ve takıların hastalıklarda haplardan daha iyi koruyucu olduğuna inanılır. Tıp ve bilim ataları olan rahipler, kötü iblislerin sebep olduğu bu hastalıkları bazı bitkilerin kökleri ve özleri ile birlikte büyüler kullanarak tedavi ederler. Bugün psikiyatrisler tarafından kullanılan yöntemler Yorubaların bu kadim yöntemine dayanmaktadır. Yoruba herbalistler mikrop ve solucanları öldürmek için acı bitkileri kullandıkları gibi şans( awure) getirmesi için sihiride(ofo) tıpta kullanırlar. Örneğin paranın gelmesi, aşk ve diğer sebepler. Tıbbi büyüler insanoğluna ve tanrılara hitaben övgülü şarkıları da içerir. Bunda amaç ilacın içeriğindeki malzemelerin gücünü uyandırmaktır. Çoğu tıbbi sihirde kelime oyunu formudadır. Bitkinin adı tekrarlı veya değişik şekillerde telafuz edilir.
Diğer Önemli Afrika Şamanları
Birçok Afrika toplumunda "Nganga" terimi Bantularda "herbalist" veya "ruhani şifacı" demektir aynı zamanda Afrika diasporası olan Haiti , Brezilya ve Küba’da da aynı şekilde anılır.
Güney Afrika İngilizcesinde "tagati" sihirbaz, cadı veya kötü şeylerle uğraşan, zarar verici olarak kullanılır. Terim ilk kez 1836’da kullanıldı. Zulu dilinde iki kelimeden bir araya gelen "Umthakathi" (ilaçları karıştıran kişi)-çoğulu (abathakathi) .Thaka (karışım) ve muthi (ilaç) Terim olarak sadece bitkiler, hayvanlar ve minerallerden elde edilen ilaçların kötü amaçlı kullanımını ifade eder.
Amerika’daki Afro-Amerikan Şamanizmi
Vudu Şamanizmi
Vudu, genelde Haiti ile bağdaştırılan Afrika’nın antik şamanlarının Karayiplerde görülen animist manevi bir geleneğidir. Birçok Afrika’nın diğer inançlarından da paylar alarak en önemlisi Katolikliğin(Afrika’dan şamanları alıp Yeni Dünya Karayiplere alıp getiren Fransız köle tüccarlarının dini), önceden yerleşmiş olan Haitili Taino ve Arawak insanlarının ve Avrupa Hristiyanlığı öncesi Paganların harmanlaması( senkronizasyonu denilen süreç) ile oluşmuştur. Vudu , tek yaratıcı Tanrıya inanır. "Gran Met" ( Büyük Usta) ve LWA olarak bilinen tanrılar panteonu. Bu varlıklar, ataların ruhları "zanset yo" gibi insanla direkt irtibata geçerek trans benzeri bir durumda bu ruhlar tarafından alını, böylece şifa, tavsiye veya bilgelik verir ve Vuducu bunu alır. Vudunun şaman rahipleri "Houngan" ve rahibeleri de "Mambo" olarak adlandırılır. Genellikle başarılı şifacılar, büyücüler, aktarlar (herbalistler) olan bu ruhani liderler, aynı zamanda doğanın, duyguların, ruhlarla etkileşim yollarının, terapistleri, danışmanları ve toplumun doktorları gibidir.
Quimbanda Şamanizmi
Quimbanda, Brezilya’da uygulanan bir Afro-Amerikan dinidir. Genellikle "Madamba" olarak adlandırılır ve çoğunlukla Rio de Janerio, Minas Gerais, Maranhco ve Pernambuco’da kentsel alanlarda gözlemlenir. Umbanda’nın bir alt kümesi gibidir, belki de Afrika’nın etnik geleneklerinin hayatta kalması için dine tutulması gibi tanımlanabilir; örneğin Hristiyanlık Afrika ruhani kültünde bulunmamasına rağmen benimsenmiştir. Son yıllarda bazı orta sınıf beyazlar arasında taraftar kazanmış ve Umbunda ayrı bir gelenek olarak kendini savunmaya başlamıştır. Bunu yerine Umbanda Caboclas, Bainas, Sercias adlı varlıkları kabul ederken Quimbanda, Exu ve Pomba Gira adlı varlıklara odaklanır.
Ancak geleneksel Quimbanda , Pretes Velhos ve Malandros ‘a dayanarak önceki gruplara pek uymaz. Ritüeller nekromansi, kehanet, muska hazırlanması, iksir veya doğaüstü yardım getirmek için araçlar veya hayatın diğer alanlarına müdahale edebilme ile ilgilidir. Ayrıca bu kültün ruhani varlıkları hayatın sorunlarının çözümünde yardımcı olmak için onların takipçileri için önerilerde bulunur. Brezilya’da ve Afrika’da Bantu dinleri beyaz renkten çok kırmızı ve siyah renklere odaklanmıştır. Bu da Quimbanda ve Umbanda ‘nın ortak noktalarından biridir. Quimbanda, Umbanda ve Candombla meşru bir din haline gelmiştir. Quimbanda Angola’nın Kimbundu dilinden türemiştir. "Şifacı" veya "Bilgin" anlamına gelir.